«Сен - менің мүлкім, менің үйім…»
Бұл жолдарды ақын Павел Васильев өзінің «Любимой» атты Елена Вяловаға арнауында жазды.
2019 жылы ақын Павел Васильев пен әдебиеттанушы Елена Вялованың туғанына 110 жыл толады.
Павлодар қаласы ақынның жесірі Елена Александровнаға «Павел ВасильевтіңМузей-үйін» құруға белсене қатысқаны үшін риза.
1934 жылы ол Павелмен бірге оның балалық шағы қаласына келіп, осындай естеліктерді қалдырды: «Міне менің деаяғым Павелдің балалық шағы өткен үйіне келді.Аласа келген, кішкентай үй, жиі сыртқы жақтан ақталған, түрлі кестелі терезе қақпалары бар, қалың өскен гүлдер арасында жұқа сабақтарда Павел ерекше жақсы көрген«патша бұйралары» шайқалған ауласы бар.Әрбір үй мен қазтамағы бар әрбір ашық тұрған терезелер,бәрі оған балалық шақты еске салды…
Олар 5-ші армияның көшесінде екі бөлмеден тұратын шағын бір қабатты үйде, үлкен ас үйде, үлкен өрісті үлкен орыс пешінде тұрды. Татулы әрі көңілді болды. Күндіз мен қалаға көп бардым, әсіресе мені Ертіс қызықтырды…».
Елена Вялова 1909 жылы 4 мамырда Пермь губерниясының Ос қаласында дүниеге келген. Оның мектеп жылдары Ленинградта өтті. Ол гимнастикамен айналысып, тіпті цирк училищесіне түскісі келді.
Жұмысты іздеп Мәскеуге келді. Октябрь темір жолында кеңсе маманы, «Известия» газетінің демалыс үйінің кітапханашысы, «Федерация» баспасының жалпы бөлімінің хатшысы болып жұмыс істеді. Дәл осы жерде 1932 жылы ол Павел Васильевті қарсы алды.
Сол уақыттан кейін ол үлкен әпкесінің Гронскийлердің үйінде Павел алғаш рет өлең оқығанын естіді: «Үстел басында төмен түсірілген абажурдан жарық шеңберінің астында, біраз артқа қарай шайқалған, сәл сығырайған көздермен, әлде бірденені ойластырған түрімен Павел Васильев отырды.. Оның алдында дәптерлер де, жазылған парақтар да болған жоқ – ештеңе. Біраз уақыт бөлмеде тыныштық орын алды. Васильев баяу көтерілді, орындықты айналып өтіп, қолдарын орындықтың арқасына қойды... Кенеттен оның келбеті бір сәтте өзгерді.
Көзі ішкі жылумен жарқырады. Толық, қатты сызылған ерні жұмсақ ашылып, тыныш, айқын және сыңғырлаған дауыспен оқи бастады... Дауыс кейде естілетін сыбырлыққа дейін төмендеді, бірақ сөздер анық айтылды».
Содан кейін кездесулер, ажырасу болды, бірақ ол оған адалдықты соңына дейін сақтады. Павел оған өз арнауларын жасады.
Любимой
Елене
Слава Богу,
Я пока что собственность имею:
Квартиру, ботинки,
Горсть табака.
Я пока владею
Рукою твоею,
Любовью твоей
Владею пока.
И пускай попробует
Покуситься
На тебя
Мои недруг, друг
Иль сосед, —
Легче ему выкрасть (вырвать)
Волчат у волчицы,
Чем тебя у меня,
Мой свет, мой свет!
Ты — мое имущество,
Мое поместье,
Здесь я рассадил
Свои тополя.
Крепче всех затворов
И жестче жести
Кровью обозначено:
«Она — моя».
Жизнь моя виною,
Сердце виною,
В нем пока ведется
Все, как раньше велось,
И пускай попробуют
Идти войною
На светлую тень
Твоих волос!
Я еще нигде
Никому не говорил,
Что расстаюсь
С проклятым правом
Пить одному
Из последних сил
Губ твоих
Беспамятство
И отраву.
И пускай рванутся
От края и до края,
Песнями и пулями
Метя по нам,
Я, только клявшийся тебе,
Умирая,
Не соглашусь и скажу —
«Не отдам».
Спи, я рядом,
Собственная, живая,
Даже во сне мне
Не прекословь.
Собственности крылом
Тебя прикрывая,
Я оберегаю нашу любовь.
А завтра,
Когда рассвет в награду
Даст огня
И еще огня,
Мы встанем,
Скованные, грешные,
Рядом —
И пусть он сожжет
Тебя
И сожжет меня.
Бұл арнауды ақын 1932 жылы жасаған.
Нәзік, сүйкімді әйел оның тағдырына түскен барлық сынақтардан өтті.
Кездесулердің бірінде Еленаны шығарып салғанда, Павел атап өтті: «Тыңдаңыздар, сіздің көздеріңіз су перісінің көздеріндей, кішкентай өзен су перісі».
«Оған назар аудармау мүмкін емес еді-әдемі келген, боз ұзын шашы бар, көгілдір көздердіңтаңқаларлық қиығы, кішкентай қолдар, аяқ көтерісі әсем келген – ер адамдар оған қызыға қарайтын.Елена шебер және талғаммен киініп, әрдайым әңгімеге қатысып, өлеңдер оқыды.
Оның табиғаты әртісті,онда қандай да бір сән, көріктілік болды. Ол Павелге сонысымен ұнайтын.», - «Здесь я рассадил свои тополя…» кітабында жиен Светлана Ивановна Гронская естеліктерінде осылай атап өтті.
Өткен ғасырдың 90-шы жылдарында Светлана Ивановна музей қорына бүгін «Музей коллекциясының көркі» атты көрмеде ұсынылған Елена Александровнаның жеке заттарын табыстады.
Бұл блузка, қолғап, радикюль, әшекейлер, әйел сағаттары, шаль мен кесте тігілген халат.
Елена Александровна өте шебер тоқыды. Кестемен тігу дағдыларын 1938 жылдан 1956 жылға дейін 58-12-бап бойынша Отанға опасыздық жасағанның отбасы мүшесі ретінде өтеген мектеп пен лагерьде алды. Ол Лубянка, Бутыр түрмесі, Мордовия Темник лагерлері, Карелиядағы Сегежу, Отанға опасыздық жасағандардың әйелдерінің Ақмола лагерінен, Қарағанды облысының Долинкасынан өтті.
Елена Вялова-шығармашылық адам. Ешқашан бостан-бос отырмайтын еді. Мәселен, диван мен орындықтарды өзі қаптады . Тігіп, тоқып, барлығын да жанын салып жасады, көп ойлап тапты. Жапон суреті бар халат, диванға жастықшалар, сирек ескі орыс тігістерімен кестеленген әдемі майлық тікті.
Қарағанды облысының қонысында тұрып, «цивилизациядан» мыңдаған шақырым жерде тұрып, Елена Александровна сүйікті ақындарының өлеңдерін жазып, шағын суреттер, заставкаларды тушпен орындап, бірнеше қолжазба кітаптарын жасады. Олардың бірі бүгінде музей қорында сақтаулы. Бұл кітап «Лучшее» деп аталады. Мұқабаның төменгі жағында баспа атауының орнына: «Ялта.1946 жыл» деп жазылған. Крымға бұл Ялтаның қатысы аз болды – қазақстандық лагерьлердің учаскелерінің бірі осылай аталды. Кітапқа Блок, Пастернак, Лермонтов, Есенин, Ахматова, Бунин, Асеевтің және ... тұтқындалған күйеуінің өлеңдері жазылған. Бірақ Павел Васильевтің тегі жазылмаған.
Ол көбінесе оның жаңа өлеңдерінің бірінші тыңдаушысы, бірінші бағалаушы, кеңесші және жұмсақ мейірімді сыншы болды. Елена Вялованың арқасында «Художественная литература» баспасында 1957 жылы «Павел Васильев. Избранные стихотворения и поэмы» жинағы жарық көрді.
1937 жылы Лубянканың абақтысында бола тұра, Павел Васильев өзінің соңғы жолдарын Елена Вяловаға жазады:
Елене
Снегири взлетают красногруды...
Скоро ль, скоро ль на беду мою
Я увижу волчьи изумруды
В нелюдимом, северном краю.
Будем мы печальны, одиноки
И пахучи, словно дикий мёд.
Незаметно все приблизит сроки,
Седина нам кудри обовьёт.
Я скажу тогда тебе, подруга:
«Дни летят, как по ветру листьё.
Хорошо, что мы нашли друг друга,
В прежней жизни потерявши всё...»
Февраль 1937. Лубянка. Внутренняя тюрьма.
Елена Вялова 1990 жылдың 3 ақпанында дүниеден озды. Бірақ көптеген павлодарлықтар, журналистер, ақындар оны еске алып, өз өлеңдерін арнайды.
Солардың бірі – Виктор Семерьяновтың «На белом пароходе» атты туындысы:
О нет,
не всё проходит, что уходит,
ипамяти остыть мы не даём…
На праздничном,
на белом пароходе
они плывут, счастливые, вдвоём.
Всё ближе –
перекатза перекатом –
к его родным сибирским берегам,
и брызги
раскалённого заката
с весёлым шумом падают к ногам.
и были звёзды,
и одна упала,
и он кричал ей : «Ёлка, погляди!»
Она смеялась,
и смеялся Павел,
и будет всё, было впереди…
Вновь Павлодар…
Тяжёлая дорога
Через болезни, через лагеря.
Ещё сама живая, слава Богу,
и домик целый – ехала не зря.
Огромный зал,
Васильевские чтенья.
Президиум.
Кого в нём только нет!
Здесь и она, но не поэта тенью,
она – его непреходящий свет.
Звучит хвала великому поэту –
кто искренний,
а кто из прилипал…
Всё правильно,
Но разве дело в этом?
Нет, дело в том,
чьё имя он шептал.
И жил, и пел он
широко, по-русски,
и было всё – и честность, и игра…
Поклон тебе,
усталая старушка,
за то, что нам поэта сберегла.
О чём
ей вспоминается сквозь годы
сейчас?
А может, только об одном-
на праздничном,
на белом пароходе
они плывут, счастливые вдвоём.
